سلامت نیوز:آیا جهان خطر كرونا را از سر گذرانده است؟ آیا پزشكان به راهحل مطمئنی برای درمان كرونا دست یافتهاند؟ آیا رفتار ویروس كرونا به نسبت چهار ماه گذشته تغییر یافته و آنچنان كه در برخی پیشبینیها گفته میشد در فصول گرم سال این ویروس مهار خواهد شد؟
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ،پاسخ به همه این سوالات منفی است، اما پرسش مهمی كه در این میان مطرح میشود، این است چرا در اغلب نقاط دنیا مردم نسبت به این بیماری آسانگیرتر شدهاند و ترسشان از این ویروس كمتر شده است به نحوی كه آشكارا شاهد نوعی بیمبالاتی در بسیاری از نقاط دنیا نسبت به این بیماری خطرناك هستیم؟
از دسامبر 2019 كه جهان وارد جنگی خطرناك با ویروسی موسوم به كووید 19شده چند ماهی میگذرد، اما در این مدت مواجهه عاملان اجتماعی (دولت، كنشگران، نهادهای درمانی و ...) با این ویروس مرگبار تغییرات بسیاری را تجربه كرده است.
تصاویری كه در نخستین روزهای شیوع این ویروس در ووهان به جهان مخابره شد، جهان را در بهت و هراس عظیمی فرو برد. درست مانند اینكه جهان در تاریكی وهمناكی فرو رفته باشد. ناخواسته این رخداد زندهكننده حكایتها و روایتهای تاریخی بسیاری از بیماریهای فراگیری بود كه پیش از این در اعصار گذشته بسیاری را در كام مرگ فرو برده بود و چه چیزی هولناكتر از اسناد، تصاویر و فیلمهای به جا مانده از آخرین پاندمی جهان (آنفلوآنزی اسپانیایی) كه درست صد سال پیش در گیرودار جنگ جهانی اول 17 تا 50 میلیون نفر را قربانی بولهوسی خود كرده بود.
كلیپهای كوتاهی كه از شهر ووهان خاستگاه این بیماری در شبكههای اجتماعی منتشر میشد، بیشباهت به فیلمهای آخر زمانی نبود: مردمی كه بر اثر ابتلا به این ویروس ناشناخته در خیابانها، پاساژها یا محل كار خود نقش بر زمین شده بودند و به نظر میرسید نا امیدانه با مرگ دست و پنجه نرم میكنند. گسترش این بیماری به اقصا نقاط جهان، این بیماری محلی را تبدیل به یك معضل جهانی كرد. كشورهای مدیترانهای اروپا (ایتالیا، اسپانیا، فرانسه) و كمی بعدتر بریتانیا و با فاصله اندكی امریكا نخستین كشورهایی بودند كه در تله این بیماری نوظهور گرفتار شدند.
ایران نیز در زمره نخستین كشورهایی بود كه ویروس كووید 19 توانست در چند نقطه از جغرافیای گستردهاش پنهانی شیوع پیدا كند. سرعت گسترش این ویروس به حدی بود كه برخی رهبران غربی حتی فرصت كافی برای ارزیابی وضعیت موجود نداشتند و همین تعلل، تردید و بعضا انكارها، كشورشان را در تله مرگبار این ویروس گرفتار كرد.
بعد از آن جهانیان شاهد اجساد تلنبار شده قربانیانی بودند كه در بیمارستانها، سردخانهها و حتی خیابانها برای خاكسپاری آماده میشدند. كووید 19 به خوبی توانسته بود نشان دهد كوچكترین غفلت و سهلانگاری در مواجهه با آن نتایج مرگباری را به دنبال خواهد داشت.
اما برای مهار این ویروس نوخاسته چه تمهیدی باید اندیشیده میشد؟ نخستین و در عین حال كهنترین راهكار مهار بیماریهای همهگیر قرنطینه و محدود كردن ارتباط بین افراد بود. شیوهای كه تداعیكننده روایتهای كهن قرون وسطایی در روزگاران شیوع بیماریهای فراگیر بود، اما به نظر میرسید گزیری نیز از این روش دیرپا و باستانی نبود.
بعد از گذشت دو ماه، نخستین نشانههای فروكش كردن تدریجی این بیماری در خاستگاه آن و برخی كشورهای اروپایی نمایان شد و این خود میتوانست نشانه امیدواركنندهای از پایان دوران وحشت و این پیام باشد كه در نهایت این ویروس مهارشدنی است و فاجعه صد سال پیش در انتظار بشریت نخواهد بود. با آغاز قوس نزولی این بیماری ناشناخته مشكل دیگری آرامآرام سربرآورد؛ مسالهای كه شاید بتوان آن را «سندروم عادیسازی كاذب» نامید.
موضوعی كه در ابتدای امر چندان جدی گرفته نمیشد، اما به زودی مشخص شد این تصور كاذب به راحتی میتواند باعث بازگشت و گسترش بیشتر ویروس كرونا باشد.
نخستین نشانههای این عادیسازی در سواحل و تفریحگاههای كره جنوبی نمایان شد. كشوری كه اغلب به عنوان یكی از موفقترین نمونههای كنترل ویروس كرونا شناخته میشد، اما بنا به دلایلی از جمله برداشته شدن برخی محدودیتهای اجتماعی شاهد گسترش هر چند خفیف این ویروس در این كشور آسیایی بودیم. ریشه این عادیسازی را میتوان عمدتا در چند عامل زیر جستوجو كرد. نخست باید به مساله اقتصادی اشاره كرد. مقوله بنیادی و ساختاری كه شرط بقای یك جامعه بر سازوكار آن استوار است.
مشكلات معیشتی برآمده از محدودیتهای دوران كرونا خود داستانی است مفصل. شاید بتوان مهمترین دلیل كنار گذاشتن ملاحظات بهداشتی را مشكلات معیشتی مردم دانست. مردمی كه به ناچار برای گرداندن چرخه معیشتشان ناخواسته باید پای در عرصه نه چندان ایمن فعالیتهای اقتصادی گذاشته و مخاطرات آن را نیز پذیرا باشند.بعد از مسائل مرتبط با مشكلات اقتصادی باید به ملال و خستگی ناشی از دوران قرنطینه یا رعایت فاصله اجتماعی اشاره كرد.
نوعی خودمراقبتی كه مستلزم انزوا و دوری گزیدن از محافل جمعی (خانواده، دوستان، پارك و...) بود، به انباشت یك انرژی متراكم و تخلیه نشده انجامید. به نظر میرسد رعایت پروتكلهای بهداشتی و نیز به وجود آمدن وقفه در مناسبات اجتماعی باعث به وجود آمدن نوعی ملال و دلتنگی در بین افراد جامعه شده است.
به همین دلیل در حال حاضر به خصوص در یك ماه گذشته همزمان با كاهش اضطراب از مبتلا شدن به كرونا شاهد نوعی تخلیه روانی ناگهانی از سوی افرادی هستیم كه چند صباحی را به انزوا و دوری از یكدیگر گذراندهاند. نكته سوم به وجود آمدن تصورات نادرست در مورد رفتار ویروس كروناست كه اغلب برآمده از شایعات یا اخبار ضد و نقیضی است كه در برخی رسانههای جمعی و محافل شبهعلمی مطرح میشود.
به عنوان مثال فرضیه ضعف تدریجی ویروس كرونا در گذر زمان یا وجود دو نوع ویروس قوی و ضعیف كووید 19 و حتی امحای خود به خودی كرونا در فصول گرم سال از جمله برداشتهای ناصحیحی بود كه در قالب افواه عمومی بر سر زبانها میگشت بدون آنكه هیچ نهاد و سازمان علمی معتبری آن را تایید كند. اما نكته تاسفبار آن بود كه این اقوال اغلب باعث شكلگیری نوعی خوشبینی كاذب در میان مردم و در نتیجه آن سهلانگاری در فرآیند رعایت پروتكلهای بهداشتی میشد.
آخرین دلیلی كه میتوان آن را یكی از علل اصلی «عادیسازی مناسبات اجتماعی» در دوران كرونا دانست، اخبار مربوط به كاهش ابتلا و مرگ و میر كروناست. اخباری كه اگر چه دور از واقعیت نیست، اما میتواند منشا تصورات نادرست در مورد پایان بحران كووید 19 باشد. با توجه به آنچه گفته شد، حال این پرسش مطرح است كه فرآیند عادیسازی در میان مردم ایران چگونه است؟ آیا كماكان مانند سابق مردم نگران ابتلا به این بیماری هستند؟ آیا از میزان نگرانی آنها مانند بسیاری از نقاط دیگر دنیا كاسته شده است.
برای پاسخ به این سوالات از یافتههای نظرسنجیهایی كه مركز افكارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) با همكاری معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران درباره كرونا در شهر تهران انجام داده است، استفاده میشود.
برای بررسی مساله عادیسازی و سنجش آن معیارهای زیر در نظر گرفته شده است: 1. میزان تابآوری اقتصادی و تحمل محدودیتهای دوران كرونا،2. نگرانی از ابتلای خود و خانواده به ویروس كرونا،3. میزان رعایت دستورالعملهای پزشكی،4. پیگیری اخبار مربوط به كرونا.ابتدا سراغ مهمترین علت عادیسازی روابط اجتماعی یعنی عامل اقتصادی برویم.
در نظرسنجی موج پنجم ایسپا و دفتر مطالعات اجتماعی شهرداری تهران (16 تا 20 اردیبهشت) وقتی از مردم پرسیده شده «چقدر نگران پیش آمدن مشكلات اقتصادی برای خانوادهتان در ماههای آینده هستید» 63.9 درصد عنوان كردهاند زیاد (یا بسیار زیاد) نگران تبعات اقتصادی دوران كرونا هستند.
در مقابل پاسخ 17.6 درصد پاسخگویان كم (یا خیلی كم) بوده است. ارقام در اینجا به خوبی بیانگر دغدغههای معیشتی اكثر مردم در دوران محدودیتهای اجتماعی است.نتایج موج سوم همین نظرسنجی (16 تا 19 فروردین) در مورد مدت زمان «تحمل وضعیت اقتصادی در دوران كرونا» كه به نوعی بیانگر تابآوری اقتصادی است به خوبی نشاندهنده شكنندگی و آسیبپذیری چرخه معیشتی مردم در دوران كروناست.
پاسخ مردم به این سوال كه «در صورتی كه تعطیلی شهر به سبب كرونا ادامه داشته باشد، فكر میكنید به لحاظ اقتصادی تا چه زمانی میتوانید تحمل كنید» سرنخی است از اوضاع نه چندان مناسب اقتصادی مردم در بحران كرونا. 32.9 درصد پاسخگویان حتی وضعیت حال حاضر خود را به لحاظ اقتصادی در شرایط مناسبی نمیدانند.
34 درصد مردم برآوردشان این است كه نهایتا یك یا دو ماه بتوانند وضعیت فعلی و محدودیتهای آن را تحمل كنند و در نهایت 9.1 درصد پاسخگویان نیز تصورشان این است كه سه الی چهارماه میتوانند وضعیت فعلی را تحمل كنند. فقط 21 درصد مردم گزینه «پنج ماه یا بیشتر» را انتخاب كردهاند. با استناد به دادههای این نظرسنجی میتوان حدس زد بخش قابل توجهی از آنچه عادیسازی نامیدهایم ناشی از كاهش توان اقتصادی خانوادهها و بازگشت به فضای عادی كسب و كار از روی ناچاری است.
نگرانی و هراس نسبت به یك تهدید گام نخست مواجهه با آن خطر است و هر قدر این نگرانی بیشتر باشد، تبعا میتواند نشاندهنده میزان اهمیت آن منبع خطر در ذهن افراد باشد. از اینرو میزان نگرانی افراد نسبت به شیوع ویروس كرونا و روند آن در چند ماه گذشته میتواند نشان دهد تا چه اندازه این بیماری فراگیر در سراشیبی عادی شدن در زندگی شهروندان است.
با كنار هم گذاشتن نتایج نظرسنجیها مشخص میشود نگرانی مردم به تدریج با آغاز شیوع بیماری كرونا افزایش مییابد و در نیمه نخست اردیبهشت به اوج میرسد. اما از نیمه دوم اردیبهشت میزان نگرانی مردم سیر نزولی پیدا میكند و در نیمه دوم خرداد به پایینترین حد خود میرسد. در جدول و نمودار زیر میزان نگرانی از ابتلا به ویروس كرونا در میان شهروندان تهرانی به تفكیك زمانی و موجهای نظرسنجی نشان داده شده است. مطابق با دادههای به دست آمده در خردادماه، در مناطق توسعه نیافته، كمتر توسعه یافته و با توسعه متوسط نگرانی مردم از ابتلا به بیماری كرونا بیشتر از مناطق مرفه (توسعهیافته و نسبتا توسعه یافته) است.
یكی دیگر از معیارهای فرآیند عادیسازی دیدگاه شهروندان در مورد میزان رعایت دستورالعملهای پزشكی است. دستورالعملهایی كه مهمترین تمهید و راهكار برای جلوگیری از ابتلا به ویروس كرونا محسوب میشوند. طبیعتا میزان اهمیت و دقت شهروندان در رعایت این پروتكلهای بهداشتی میتواند معیاری باشد برای جدی تلقی كردن وضعیت پیش آمده و بیمبالاتی و ساده انگاشتن آن نیز نشانهای از آسانگیری و عادیسازی شرایط بحرانی موجود است. در آخرین نظرسنجی انجام شده توسط ایسپا در تهران از پاسخگویان خواسته شده بود به این سوال پاسخ دهند:
«به نظرتان مردم نسبت به دو ماه قبل دستورالعمل بهداشت فردی مثل شستن دست و زدن ماسك را بیشتر رعایت میكنند یا نه؟» 78.5 درصد پاسخگویان بر این باورند رعایت دستورالعملها به نسبت ماههای قبل كمتر شده و فقط 11.5 درصد اعتقاد دارند رعایت دستورالعملهای بهداشتی افزایش پیدا كرده است. وقتی از پاسخگویان خواسته شد نظرشان را در مورد میزان رعایت دستورالعملهای بهداشتی توسط خودشان بگویند 59.1 درصد مدعی شدند كه رفتارهای بهداشتیشان به نسبت ماههای قبل تغییری نكرده است. اما 22.4 درصد اذعان داشتهاند كه كمتر از ماههای قبل پروتكلهای بهداشتی را رعایت میكنند.
مطابق با دادههای به دست آمده تعداد پاسخگویان مردی كه گفتهاند كمتر از گذشته تمهیدات پزشكی را رعایت میكنند 25.4 درصد بوده است. حال آنكه 19.3 درصد زنها مدعی بودهاند كه به نسبت ماههای قبل مسائل بهداشتی را كمتر رعایت میكنند. در این نظرسنجی 22.2 درصد افراد بالای 50 سال نیز مدعی بودند كه ملاحظات بهداشتی را بیشتر از ماههای قبل رعایت میكنند.
در نظرسنجی 11 تا 13 خرداد پاسخگویان تهرانی در برابر این سوال قرار گرفتهاند: «با توجه به آنچه در این دو، سه ماه گذشته دیدهاید و شنیدهاید به نظرتان كرونا یك خطر واقعی است یا بیش از اندازه بزرگ شده است؟» 70.7 درصد پاسخگویان با توجه به آنچه دیدهاند یا شنیدهاند كرونا را یك خطر واقعی تلقی كردهاند، اما 21.2 درصد نیز گفتهاند كرونا بیش از حد بزرگ شده است.
مقایسه نتایج موج چهارم همین نظرسنجی (2 تا 4 اردیبهشتماه) با نتایج این موج نشان میدهد 5.3 درصد از نگرانی مردم نسبت به خطر كرونا كاسته شده است. پیگیری اخبار مربوط به بیماری كرونا میتواند یكی دیگر از نشانههای جدی گرفتن یا عادیسازی دوران كرونا باشد. در خردادماه بهطور كلی 38.5 درصد پاسخگویان مدعی بودند كه اخبار مربوط به كرونا را تا حد زیاد (یا خیلی زیادی) پیگیری میكنند و در مقابل 28.5 درصد نیز گفتهاند كه به میزان كم (یا خیلی كمی) پیگیر اخبار كرونا هستند.
در بین متغیرهای زمینهای «سن» پاسخگویان متغیری مهم در پیگیری اخبار مربوط به كرونا محسوب میشود. به نحوی كه هر قدر سن افراد بیشتر باشد، میزان پیگیری اخبار نیز بیشتر میشود. مطابق با نتایج این نظرسنجی 24.8 درصد افراد بین سنین 18تا 29 سال، 35.4 درصد افراد بین 30 تا 49 سال و در نهایت 53.8 درصد افراد بالای 50 سال پیگیر اخبار كرونا بودهاند.
در این شرایط اعداد به خوبی بیانگر نگرانی بیشتر افراد مسن و در نتیجه پیگیری اخبار مرتبط با این بیماری است. مطابق با دادههای به دست آمده از آخرین نظرسنجی انجام شده (11تا 13 خرداد) 56.4 درصد مردم پذیرفتهاند كه به نسبت دو ماه قبل كمتر پیگیر اخبار مربوط به كرونا هستند و فقط 9.6 درصد مردم گفتهاند بیشتر از دو ماه قبل اخبار كرونا را پیگیری میكنند.
از نتایج به دست آمده از آخرین نظرسنجی ایسپا و معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران میتوان نتیجه گرفت جامعه وارد فاز عادیسازی دوران كرونا شده است بدون آنكه هیچ دلیل موجهی برای آن وجود داشته باشد. شرایطی كه در آن افراد كمتر از ماههای نخستین ورود به دوران كرونا مسائل بهداشتی را رعایت میكنند، كمتر پیگیر اخبار كرونا و اساسا كمتر نگران بحرانی به نام شیوع ویروس كرونا هستند.
در این میان شاید نكته قابل توجه، نگرانی به نسبت بیشتر اقشار آسیبپذیر جامعه (افراد مسن، افراد ساكن در مناطق كم برخوردار و زنان) در برابر بحران پیشروست. آمار نگرانكننده افزایش كرونا در روزهای گذشته و جهش ناگهانی آن بیش از هر چیز بیانگر خطرناك بودن فرآیند عادیسازی روابط اجتماعی است.
هیچ نظریه علمی تایید شدهای دال بر كاهش خطر بیماری كرونا، تضعیف این ویروس یا كاهش احتمال ابتلا به آن وجود ندارد، اما آنچه عملا شاهد آن هستیم نوعی خطرپذیری (بیشتر برای اقشار كم برخوردار) و سهلانگاری (از سوی اقشار برخوردار) فزایندهای است كه متاسفانه عملا فرآیند مهار این ویروس را دچار وقفه كرده است. مسالهای كه در صورت تداوم آن، شاهد افزایش تصاعدی این بیماری و به تبع آن افزایش تعداد قربانیان آن خواهیم بود.
نظر شما